İşaxtaran iş elanları saytında   özünə uyğun iş tapıb, intervünü keçdikdən sonra adətən sınaq dövründə işə başlayır. Sınaq müddəti işçi ilə işəgötürənin bir-birinə baxdığı dövrdür: yeni gələnin öz vəzifələrinin öhdəsindən gəlib-gəlmədiyini, iş şəraitinin ona uyğun olub-olmadığını yoxlayırlar. 

Bu müddət üçün xüsusi qaydalar tətbiq olunur: məsələn, işçi işəgötürənin təşəbbüsü ilə işdən çıxma haqqı verilmədən işdən çıxarıla bilər, lakin işçi iki həftə əvvəl işə götürənə xəbər vermədən də işdən çıxa bilər. Bu yazıda bütün incəliklər haqqında sizə daha ətraflı məlumat verəcəyik.

Əmək Məcəlləsinə əsasən, əmək müqaviləsi bağlanılarkən sınaq müddəti, sınaq müddəti müəyyən edilməyən hallar, işə qəbul zamanı sınağın nəticəsi və onun tənzimlənməsi qaydası aşağıdakı maddələrdə öz əksini tapıb:

Əmək Məcəlləsinin 51-ci maddəsində sınaq müddəti ilə bağlı bildirilir:

1. Əmək müqaviləsi işçinin peşəkarlıq səviyyəsini, müvafiq əmək funksiyasını icra etmək bacarığını yoxlamaq məqsədilə sınaq müddəti müəyyən edilməklə bağlanıla bilər. Sınaq müddəti 3 aydan artıq olmamaq şərtilə müəyyən edilir.

2. Sınaq müddəti işçinin faktiki olaraq əmək funksiyasını icra etdiyi iş vaxtından ibarətdir. İşçinin əmək qabiliyyətini müvəqqəti itirdiyi, habelə iş yeri və orta əməkhaqqı saxlanılmaqla işdə olmadığı dövrlər sınaq müddətinə daxil edilmir.

3. Sınaq müddəti göstərilməyən əmək müqaviləsi sınaq müəyyən edilmədən bağlanmış hesab olunur.

Sınaq müddəti nə qədərdir?

İş imtahanı əmək müqaviləsinin məcburi şərti deyil. Müqavilədə bu barədə bir söz yoxdursa, həmin şəxs sınaq müddəti olmadan işə qəbul edilib.

Əmək müqaviləsində sınaq şərti aşağıdakı kimi tərtib edilə bilər:

İşə qəbul zamanı işçinin vəzifəyə uyğunluğunu yoxlamaq üçün test imtahanı verilir. Sınaq müddəti işin faktiki başlandığı tarixdən 3 (üç) aydır. Sınaq müddəti İşçinin faktiki olaraq işdə olmadığı dövrləri əhatə etmir.

Əmək Məcəlləsi sınaq müddətinin yalnız maksimum müddətini müəyyən edir: müqavilədə daha qısa müddət göstərilə bilər, daha uzun müddət göstərilə bilməz.

• Ümumi qayda olaraq - 3 ay
• Şirkətin rəhbər işçiləri və baş mühasibləri, habelə onların müavinləri, filial və nümayəndəliklərin rəhbərləri üçün  - 6 ay
• Əmək müqaviləsi 2 aydan 6 aya qədər müddətə bağlanarsa - 2 həftə

Bu müddətə işçinin xəstəlik və ya məzuniyyətdə olduğu vaxt daxil deyil. Məsələn, bir işçi sınaq müddətində 5 gün xəstə idisə, sınaq müddəti 5 gün artacaq.

Kim sınaq müddətinə daxil deyil?

Əmək müqaviləsi bağlanılarkən Əmək Məcəlləsinin 52-ci maddəsinə əsasən, aşağıdakı hallarda sınaq müddəti müəyyən edilmir:

• yaşı 18-dən az olan şəxslərlə;
• müsabiqə yolu ilə müvafiq vəzifəni tutanlarla;
• hamilə və üç yaşına çatmamış uşağı olan qadınlara, habelə üç yaşınadək uşağını təkbaşına böyüdən kişilərə;
• təhsil müəssisələrini bitirdiyi ildə ixtisası (peşəsi) üzrə ilk dəfə işə götürülən şəxslərə;
• ödənişli seçkili vəzifəyə seçilmiş şəxslərə;
• iki ay müddətinədək əmək müqaviləsi bağlanılan şəxslərə;
• tərəflərin razılığı ilə müəyyən edilən digər hallarda.

İşə qəbul zamanı sınağın nəticəsi və onun tənzimlənməsi qaydası isə Əmək Məcəlləsinin 53-cü maddəsində aşağıdakı kimi tənzimlənir:

1. Sınaq müddəti bitənədək tərəflərdən biri digərinə üç gün əvvəl yazılı xəbərdarlıq etməklə əmək müqaviləsini poza bilər.

2. Sınaq müddəti bitənədək tərəflərdən biri əmək müqaviləsinin xitamını tələb etməyibsə, işçi sınaqdan çıxmış hesab edilir. İşçi sınaqdan çıxmış hesab edildiyi andan etibarən əmək müqaviləsinə yalnız Əmək Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş qaydada və əsaslarla xitam verilə bilər.

3. Əmək müqaviləsində sınaq müddəti müəyyən edilərkən həmin müddət ərzində işçinin sınaq zamanı özünü doğrultmadığına görə işəgötürən tərəfindən əmək müqaviləsinə xitam verilməsi şərti göstərilməlidir.

4. Sınaq müddətində özünü doğrultmamış işçinin əmək müqaviləsinə işəgötürənin əsaslandırılmış əmri ilə xitam verilə bilər. – yaşı 18-dən az olan şəxslərlə;

Sınaq müddəti əmək haqqı və digər iş şəraitinə necə təsir edir?

Sınaq müddətində olan işçilər digər həmkarları ilə eyni hüquq və vəzifələrə malikdirlər.

Əmək müqaviləsi işin ilk günündən bağlanır. Bəzən işəgötürənlər yeni işçiyə müqavilənin sınaq müddəti üçün bağlanmadığını və yalnız sınaq müddəti bitdikdə imzalanacağını bildirirlər. Bu qanunsuzdur. Qanun işçinin faktiki işə qəbul edildiyi andan etibarən tərəflərə əmək müqaviləsi bağlamaq üçün 3 gün vaxt verir.

• Məsuliyyətlər . Sınaq müddəti ərzində işçi sınaq müddəti keçmədən oxşar vəzifələrdə olan həmkarları ilə eyni vəzifələri yerinə yetirir. O, həmçinin şirkətin bütün yerli qaydalarına - məsələn, daxili əmək qaydalarına tabedir.
• Əmək haqqı . Sınaq müddətində işçiyə testdən keçdikdən sonra alacağından az maaş verilə bilməz.
• İşdən çıxarılma. Ancaq sınaq müddətində işdən çıxarılma üçün xüsusi şərtlər tətbiq olunur - həm işçi, həm də işəgötürən üçün. Növbəti hissədə sizə ətraflı məlumat verəcəyik.

Sınaq müddətində necə çıxmaq olar?

Sınaq müddəti ərzində işçi şirkətdə işləməyə davam etmək istəmədiyinə qərar verə bilər. Bu halda, onun üçün işdən çıxarılma proseduru digər işçilərə nisbətən daha asan olacaq.

Adətən, işəgötürənə işdən çıxarılma barədə 14 təqvim günü  qabaq bildiriş verməlisiniz. Sınaq zamanı xəbərdarlıq müddəti 3 təqvim gününə endirilir.

Sınaq müddətini necə keçmək olar?

Qanunda sınaq müddətinin keçməsi üçün meyarlar yoxdur, buna görə də işçi sınaq müddətindən keçmək üçün müddəaları yerinə yetirilməli olan digər sənədlərə diqqət yetirməlidir.

İşin təsviri. Bu, müəyyən bir vəzifədə olan bir işçinin vəzifələrinin siyahısıdır. İşəgötürən işçini işə qəbul edərkən bu sənədlə imzası ilə tanış etməlidir.

İşçidən iş təsvirində nəzərdə tutulmayan vəzifələri yerinə yetirməsini tələb etmək mümkün deyil. Müvafiq olaraq, iş təsvirində olmayan vəzifələri yerinə yetirmədiyi üçün işçini işdən çıxarmaq mümkün deyil.

İşəgötürənin daxili qaydaları.Böyük şirkətlərdə bu, sınaq müddətindən keçmə qaydası ilə bağlı müddəa ola bilər. Sınaq müddətinin hansı şərtlərdə keçdiyi hesab olunduğunu bir qədər təfərrüatı ilə təsvir edir.

Bəzən bu, digər sənədlərdə, məsələn, testdən keçmək üçün də müşahidə edilməli olan daxili əmək qaydalarında təsvir olunur. Bu cür sənədlərlə işçi imza ilə tanış olmalıdır.

Tapşırıq planı. Kiçik şirkətlərdə sınaq müddəti keçmək üçün meyarları təsvir edən sənədlər olmaya bilər. Ancaq şirkətin ölçüsündən və bu cür sənədlərin olub-olmamasından asılı olmayaraq, işəgötürənlə əvvəlcədən müzakirə etmək və yazılı şəkildə düzəltmək daha yaxşıdır:

• sınaq müddəti ərzində hansı vəzifələri həll etmək lazımdır;
• işəgötürənin işçidən gözləntiləri nədir, hansı nəticələr gözləyir;
• sınaq müddəti hansı şəraitdə keçəcək.

Sınaq müddətində işdən çıxarıla bilərəmmi?

Sınaq müddəti bitməzdən əvvəl işəgötürən işçini sınaq müddətini keçməmiş kimi işdən azad edə bilər. Amma sınaq müddəti bitibsə, işçinin imtahandan keçdiyi hesab edilir və onu yalnız ümumi əsaslarla işdən azad etmək olar.

Sınaq müddətini keçməmiş işçini işdən çıxarmaq üçün işəgötürən aşağıdakı şərtlərə əməl etməlidir:

• işçini işdən azad edilməsi barədə 3 gün əvvəl yazılı şəkildə xəbərdar etmək;
• Onun bu qərarı niyə verdiyini izah etmək.

Bu vəziyyətdə işdən çıxma haqqı ödənilmir, lakin bu, işdən çıxarıldıqdan sonra standart ödənişləri və kompensasiyaları ləğv etmir.

İşçi işəgötürənin qərarı ilə razılaşmadıqda, işdən çıxarılma ilə bağlı məhkəməyə müraciət edə bilər.

Əlavələr : 

1. Sınaq müddəti işə qəbul zamanı müəyyən edilir. Əgər əmək müqaviləsində sınaq müddəti yoxdursa, o zaman sınaq müddəti də nəzərdə tutulmur.
2. Maksimum sınaq müddəti ümumi qayda olaraq 3 aydır. Amma işçinin vəzifəsindən və əmək müqaviləsinin bağlandığı müddətdən asılı olaraq az və ya çox ola bilər.
3. Əmək Məcəlləsi sınaqdan keçirilə bilməyən işçilərin kateqoriyalarını tənzimləyir.
4. Sınaqda olan işçinin iş şəraiti digər işçilərin iş şəraitindən pis ola bilməz.
5. Öz istəyinizlə sınaq müddətindən çıxmaq üçün bu barədə işəgötürənə 2 həftə deyil, 3 gün əvvəl məlumat verməlisiniz.

Dövlət Əmək Müfəttişliyi Xidməti işəgötürənin əsas hüquqlarından biri – əmək müqaviləsi imzalanarkən sınaq müddəti təyin olunması barədə açıqlama verib.

Əmək Məcəlləsinin 11-ci maddəsinə əsasən əmək müqaviləsi bağlayarkən bu Məcəllə ilə müəyyən edilmiş qaydada və müddətə sınaq müddətini müəyyən etmək işəgötürənin əsas hüquqlarından biridir.

Sınaq müddətində özünü doğrultmamış işçinin əmək müqaviləsinə işəgötürənin əsaslandırılmış əmri ilə xitam verilməsi halı Əmək Məcəlləsinin 70-ci maddəsinin “d” bəndində də öz əksini tapmışdır. Müvafiq maddədə bildirilir ki, sınaq müddəti ərzində işçi özünü doğrultmadıqda əmək müqaviləsi işəgötürən tərəfindən ləğv edilə bilər.